Tiêu chuẩn là “lá chắn” chống hàng giả
Tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ tại Việt Nam đang ngày càng diễn biến phức tạp và tinh vi. Theo báo cáo tại buổi làm việc của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính với các bộ, ngành, cơ quan Trung ương về công tác chống buôn lậu, trong 4 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng cả nước đã xử lý hơn 34.000 vụ việc liên quan. Trong đó, có hơn 1.100 vụ liên quan trực tiếp đến hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ, với tổng số tiền thu nộp ngân sách hơn 4.897 tỷ đồng, khởi tố gần 1.400 vụ án hình sự.
Riêng tại Hà Nội, theo bà Nguyễn Kiều Oanh - Phó Giám đốc Sở Công Thương, trong 5 tháng đầu năm, các hành vi buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu, gian lận thương mại sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi, như lợi dụng chính sách thông thoáng về xuất nhập khẩu, phát triển thương mại điện tử, vận chuyển hàng qua đường hàng không...
Đặc biệt, các mặt hàng như thực phẩm, thực phẩm chức năng, thuốc giả... thường được làm giả về hình thức, chất lượng. Các đối tượng thậm chí còn tách vỉ thuốc thật, thay thế một phần bằng thuốc giả kém chất lượng hoặc dựng doanh nghiệp “ma” để hợp thức hóa hoạt động kinh doanh.
Tiêu chuẩn - “lá chắn” chống hàng giả trong bối cảnh thủ đoạn ngày càng tinh vi. (Ảnh minh họa)
Từ sau Tết Nguyên đán đến cuối tháng 5/2025, lực lượng chức năng Hà Nội đã xử lý gần 8.800 vụ vi phạm, khởi tố 107 vụ, thu nộp ngân sách hơn 2.100 tỷ đồng. Trước thực trạng đó, bà Oanh nhấn mạnh việc sớm ban hành và hoàn thiện hệ thống Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) và Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) là điều kiện tiên quyết để tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho doanh nghiệp tự công bố sản phẩm, đồng thời là công cụ để cơ quan quản lý kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.
Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Lê Xuân Định, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia là công cụ quản lý quan trọng, giúp ngăn chặn hàng hóa, dịch vụ kém chất lượng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, môi trường và thúc đẩy năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Hiện nay, Việt Nam đã ban hành hơn 13.000 tiêu chuẩn quốc gia, với tỷ lệ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế đạt hơn 60% - đứng đầu trong khối ASEAN.
Việc phát triển tiêu chuẩn và quy chuẩn không chỉ là biện pháp kỹ thuật mà còn là nền tảng để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, phù hợp thông lệ quốc tế. Đặc biệt, trong bối cảnh hậu COP26 và xu thế ESG ngày càng phổ biến, các doanh nghiệp đầu tư vào tiêu chuẩn hóa đang có lợi thế lớn trên thị trường.
Doanh nghiệp hưởng lợi từ tiêu chuẩn hóa và truy xuất nguồn gốc
Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông là ví dụ điển hình cho doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn quốc tế một cách bài bản. Các tiêu chuẩn như SO 9001:2015 (quản lý chất lượng), ISO 14001:2015 (môi trường), ISO 45001:2018 (an toàn lao động), ISO 22000:2018 (an toàn thực phẩm) và ISO 14064-1 (quản lý khí nhà kính) giúp doanh nghiệp không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn tiết kiệm chi phí, tối ưu năng lượng, kiểm soát rủi ro, tăng khả năng xuất khẩu và khẳng định vị thế thương hiệu Việt trên thị trường toàn cầu.
Không riêng Rạng Đông, nhiều doanh nghiệp lớn tại Việt Nam như Ngân hàng BIDV, Tập đoàn Masan, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, Công ty Cổ phần sữa Việt Nam, Công ty Cổ phần hàng không Vietjet Air, Công ty CP Nhựa tái chế Duy Tân,… cũng đang chủ động áp dụng mô hình ESG vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Chia sẻ về thành công trong việc áp dụng và thực hành ESG, bà Phạm Minh Châu, đại diện BIDV cho biết năm 2023 BIDV là ngân hàng thương mại Việt Nam đầu tiên phát hành thành công 2.500 tỷ đồng trái phiếu xanh. Qua 2 đợt phát hành trái phiếu xanh và trái phiếu bền vững trong 2 năm liên tiếp với tổng giá trị chào bán thành công là 5.500 tỷ đồng (gần 220 triệu USD).
BIDV tiếp tục duy trì vị thế là tổ chức tín dụng phát hành trái phiếu ESG số 1 tại thị trường trong nước, đồng thời góp phần vào sự phát triển lĩnh vực tài chính bền vững tại Việt Nam. Danh mục tài chính xanh của BIDV đa dạng với các sản phẩm: Tín dụng xanh, Trái phiếu xanh, Tiền gửi xanh, Tài trợ thương mại xanh. Các sản phẩm đều được xây dựng dựa trên khung tiêu chuẩn dựa trên các chuẩn mực quốc tế, đồng thời phù hợp quy định hiện hành và thực tiễn tại Việt Nam. BIDV kiên định theo đuổi mục tiêu trở thành “ngân hàng xanh” trong chiến lược kinh doanh giai đoạn 2021-2025 và tầm nhìn đến 2030.
Trong khi đó, Công ty CP Nhựa tái chế Duy Tân đã đầu tư vào nhà máy tái chế công nghệ cao, theo đuổi mô hình kinh tế tuần hoàn bất chấp chi phí ban đầu cao hơn truyền thống. Theo ông Lê Anh - Giám đốc Phát triển bền vững của Công ty CP Nhựa tái chế Duy Tân, việc đầu tư vào ESG và tiêu chuẩn là con đường tất yếu mà doanh nghiệp phải đi, nếu muốn tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu và đón đầu làn sóng chuyển đổi xanh - chuyển đổi số.
Một công cụ khác đang phát huy hiệu quả trong kiểm soát hàng giả là mã số, mã vạch - phương tiện nhận diện, truy xuất nguồn gốc sản phẩm đã được triển khai tại Việt Nam hơn 30 năm qua. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc quản lý chưa đồng bộ, cùng sự thay đổi về quy định pháp lý đang khiến công cụ này bị lợi dụng.
Trước đây, theo Nghị định 74/2018/NĐ-CP ngày 15 tháng 05 năm 2018 của Chính phủ, doanh nghiệp muốn dùng mã nước ngoài phải có xác nhận của cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, quy định này đã bị bãi bỏ trong Nghị định 13/2022/NĐ-CP ngày 21 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ, khiến nhiều doanh nghiệp dùng mã nước ngoài mà không có sự ủy quyền hợp pháp, tạo ra lỗ hổng cho hàng giả len lỏi vào thị trường.
Hiện cả nước có khoảng 1,6 triệu loại sản phẩm đã được gắn mã số, mã vạch. Song, để công cụ này phát huy hết hiệu quả, các chuyên gia khuyến nghị cần khôi phục quy định xác thực, kiểm soát mã vạch quốc tế chặt chẽ hơn, song song với cập nhật cơ sở dữ liệu quốc gia và tăng cường kiểm tra hậu kiểm.
Trong cuộc chiến gian nan với hàng giả, hàng nhái, tiêu chuẩn và quy chuẩn không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để đảm bảo môi trường sản xuất - kinh doanh lành mạnh, nâng cao chất lượng hàng hóa, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bên cạnh nỗ lực của cơ quan chức năng, vai trò của doanh nghiệp trong tự giác tuân thủ, áp dụng tiêu chuẩn, minh bạch thông tin là yếu tố tiên quyết để thị trường hàng hóa Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng.
Duy Trinh